Dziś obchodzimy w Kościele katolickim uroczystość świętej Agnieszki, dziewicy i męczennicy. Żyła na przełomie III i IV wieku i według przekazów poniosła męczeńską śmierć w wieku 12 lat. W starożytności i średniowieczu była jedną z najpopularniejszych świętych.
Urodziła się ok. 290 r., a jej rodzice byli chrześcijanami i wychowali córkę w głębokiej wierze. Jak mówi tradycja, Agnieszka odrzucała wszystkich zalotników, twierdząc, że wybrała na męża tego, którego nie potrafią zobaczyć oczy śmiertelnika. Gdy odrzuciła najznaczniejszego, Symfoniusza, została oskarżona o to, że jest chrześcijanką, postawiono przed sądem, torturowano, odesłano do domu publicznego, w którym budziła jednak taki szacunek, że żaden z mężczyzn nie śmiał się do niej zbliżyć.
Wówczas skazano ją na karę śmierci przez spalenie, ale ponieważ ogień nie chciał się zapalić, została ścięta toporem 21 stycznia 304 lub 305 r., za panowania cesarza Dioklecjana. Według legendy, gdy wyprowadzono ją na mieście kaźni całkiem obnażoną, została zakryta cudownie płaszczem włosów.
W ikonografii Agnieszka ukazywana jest z barankiem, bowiem imię Agnieszka (łac. Agnes) wywodzi się prawdopodobnie od baranka (łac. agnus). Stąd wywodzi się też zwyczaj święcenia baranków w dzień świętej Agnieszki, z których wełny zakonnice robią paliusze, przekazywane nowo mianowanym metropolitom Kościoła.
Agnieszka jest patronką dzieci, panien i ogrodników. Według legendy św. Agnieszka, całkowicie obnażona na stadionie, została rzucona na pastwę spojrzeń tłumu. Za sprawą cudu okryła się płaszczem włosów. Imię Agnieszki jest wymieniane w I Modlitwie Eucharystycznej – Kanonie rzymskim. Artyści przedstawiają Agnieszkę z barankiem, gdyż łacińskie imię Agnes wywodzi się zapewne od łacińskiego wyrazu agnus – baranek. Dlatego powstał zwyczaj, że w dzień św. Agnieszki poświęca się baranki hodowane przez trapistów w rzymskim opactwie Tre Fontane (znajdującym się w miejscu ścięcia św. Pawła), a następnie przekazuje się je siostrom benedyktynkom z klasztoru przy kościele św. Cecylii na Zatybrzu. Z ich wełny zakonnice wyrabiają paliusze, które papież nakłada co roku 29 czerwca (w uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła) świeżo mianowanym metropolitom Kościoła katolickiego.
W ikonografii św. Agnieszkę przedstawia się z barankiem mającym nimb lub z dwiema koronami – dziewictwa i męczeństwa. Nieraz obok płonie stos, na którym próbowano ją spalić. Jej atrybutami są ponadto: gałązka palmowa, kość słoniowa, lampka oliwna, lilia, miecz, zwój. W sztuce wschodniej św. Agnieszka przedstawiana jest w szatach żółtych (a nie czerwonych, jak męczennicy) i z krzyżem męczeńskim w ręce.